Jak uniknąć wypalenia w pracy?
Jak uniknąć wypalenia w pracy?
Jak uniknąć wypalenia w pracy?
Jak uniknąć wypalenia w pracy?
Jak uniknąć wypalenia w pracy?
Jak uniknąć wypalenia w pracy?

Zaburzenia depresyjne u osób aktywnych zawodowo jako potencjalna przyczyna wcześniejszego zaprzestania wykonywania pracy zawodowej – rozpowszechnienie oraz społeczne, kliniczne i ekonomiczne czynniki ryzyka.

Projekt realizowany w ramach IV etapu programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” finansowanego w latach 2017-2019 w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego / Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Koordynator programu: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy. Projekt nr I.N.08. Okres realizacji: 1.01.2017 – 31.12.2019

 

Wprowadzenie

Według raportu polskiego Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 2016 r. udział osób w wieku 50+ w rynku pracy wynosił 34,6%, wśród osób w wieku 50-64 lata odsetek ten osiągał 58,4%. Aktywność zawodowa osób w wieku 50-64 lata w Polsce była znacznie niższa niż w innych krajach Unii Europejskiej, gdzie wynosi 69,0%. Odsetek osób aktywnych zawodowo w wieku 55-64 lat w Polsce osiągał 49,9%, a 59,6% w UE. Przyczynami dezaktywizacji zawodowej osób w tym wieku w Polsce są możliwość otrzymywania emerytury i kontynuowania pracy w ograniczonym zakresie, względy społeczne np. obowiązki rodzinne, na pierwszy plan wysuwają się jednak problemy zdrowotne zarówno fizyczne, jak i psychiczne.

Jedną z głównych przyczyn wzrostu liczby osób niepełnosprawnych lub korzystających ze zwolnień lekarskich stają się zaburzenia psychiczne, a zwłaszcza depresja. Co więcej, może to być główny powód wcześniejszej emerytury i rezygnacji z pracy lub jej zmiany głównie u osób w wieku 50+. Według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w 2013 r. 93,9 tys. Polaków korzystało ze zwolnienia lekarskiego z powodu depresji (w sumie na ponad 5,38 mln dni) (ZUS 2014). Przeciętna długość zwolnienia wynosiła dla tego rozpoznania 57 dni. W 2016 roku zaburzenia psychiczne były przyczyną 8% wszystkich dni absencji chorobowej, a pierwszy i kolejny epizod depresyjny znajdowały się odpowiednio na 10. i 24. miejscu przyczyn najdłuższych zwolnień lekarskich (łącznie odpowiadając za 5,85 mln dni nieobecności w pracy).

Do czynników ryzyka zaburzeń depresyjnych w populacji ogólnej należą m.in. wiek, płeć żeńska, współwystępowanie chorób przewlekłych oraz czynniki socjalno-ekonomiczne (APA, 2000). Zaburzenia depresyjne stanowią jeden z potencjalnych czynników mogących wpływać zarówno na jakość życia, zdolność do pracy zawodowej, jak i jej efektywność. Jak dotąd w Polsce nie ma danych, jak duża grupa osób zaprzestaje pracy zawodowej z powodu zaburzeń depresyjnych oraz jakie grupy zawodowe są szczególnie predysponowane. Zaburzenia depresyjne plasują się na wysokiej pozycji wśród głównych przyczyn długotrwałej absencji chorobowej, jak również mają negatywny wpływ na ogólny stan zdrowia (Sienkiewicz-Jarosz, 2009; 2010, Konopko i wsp., 2018a).

Cele projektu

Ocena rozpowszechnienia zaburzeń nastroju wśród osób aktywnych zawodowo oraz analiza potencjalnych przyczyn rozwoju depresji w tej grupie.

Celem nadrzędnym projektu było opracowanie narzędzi do wczesnego wykrywania zaburzeń depresyjnych u osób pracujących, jak również strategii profilaktyki wcześniejszej rezygnacji z pracy zawodowej.

Metody

W roku 2017 opracowano i zwalidowano kwestionariusz obejmujący: dane demograficzne i kliniczne, kwestionariusz PHQ-9, pytania dotyczące spektrum dwubiegunowości, charakterystykę wykonywanej pracy oraz pytania wskazujące na planowane zaprzestanie aktywności zawodowej.

Kwestionariusz wykorzystano w drugim etapie projektu (rok 2018) do badania na wybranej losowo grupie aktywnych zawodowo osób w wieku 30-65 lat. Badanie prowadzone było metodą „face-to-face” przez profesjonalną firmę ankieterską (BST). Metodą wykorzystaną w badaniu były bezpośrednie wywiady kwestionariuszowe (Pen and Paper Interview, PAPI).

Badanie ankietowe zakładało przeprowadzenie co najmniej 1500 ankiet z zachowaniem minimalnych ilości wywiadów w ramach określonych podgrup próby. Próba została dobrana z wykorzystaniem metody warstwo-losowej. W tym celu populację badanych osób pracujących podzielono w pierwszej kolejności proporcjonalnie na cztery niezależne warstwy (wg branży, płci, wieku i województwa). Ponadto dopasowano sekcje PKD-2007 do zaproponowanych branż. Pozostałe kategorie zostały odwzorowane wprost z danych GUS. Po przygotowaniu proporcjonalnych warstw, metodą losową wybierano respondentów do badania z określonych branż, aż do osiągnięcia co najmniej zakładanej liczby wywiadów (stopień trudności w dotarciu do przedstawicieli określonych branż warunkował ostateczną ilość wykonanych wywiadów „face-to-face”).

Szczegółowy rozkład próby:

Branża wg p2 część IV Liczba osób pracujących wg faktycznego miejsca pracy % Zakładana liczba wywiadów Liczba zrealizowanych wywiadów
Administracja publiczna 644739 4,3% 65 119
Budownictwo 872807 5,8% 87 147
Edukacja i nauka 1152094 7,7% 116 119
Handel 2299084 15,4% 230 239
Inne 1362302 9,1% 136 214
Ochrona zdrowia 865686 5,8% 87 96
Produkcja przemysłowa 2671042 17,8% 268 271
Przemysł wydobywczy 151251 1,0% 15 73
Rolnictwo i leśnictwo 2390935 16,0% 240 256
Usługi 2554471 17,1% 256 261
RAZEM 14964411 100,0% 1500 1795
Płeć Liczba osób pracujących wg faktycznego miejsca pracy % Zakładana liczba wywiadów Liczba zrealizowanych wywiadów
Mężczyźni 7 838 194 52,4% 786 960
Kobiety 7 126 217 47,6% 714 835
RAZEM 14964411 100,0% 1500 1795
Wiek Aktywni zawodowo pracujący w wieku od 30 lat i więcej [tys. os.] % Zakładana liczba wywiadów Liczba zrealizowanych wywiadów
30-39 4 680 35,8% 539 689
40-49 3 939 30,2% 452 543
50 i więcej 4 444 34,0% 509 563
RAZEM 14964411 100,0% 1500 1795
Województwo Aktywni zawodowo pracujący w wieku od 30 lat i więcej [tys. os.] % Zakładana liczba wywiadów Liczba zrealizowanych wywiadów
DOLNOŚLĄSKIE 1 010 7,7% 116 124
KUJAWSKO-POMORSKIE 686 5,3% 79 81
LUBELSKIE 705 5,4% 81 84
LUBUSKIE 348 2,7% 40 50
ŁÓDZKIE 893 6,8% 103 170
MAŁOPOLSKIE 1 119 8,6% 129 131
MAZOWIECKIE 2 013 15,4% 231 233
OPOLSKIE 316 2,4% 36 36
PODKARPACKIE 667 5,1% 77 111
PODLASKIE 387 3,0% 44 62
POMORSKIE 788 6,0% 90 101
ŚLĄSKIE 1 491 11,4% 171 204
ŚWIĘTOKRZYSKIE 417 3,2% 48 89
WARMIŃSKO-MAZURSKIE 441 3,4% 51 99
WIELKOPOLSKIE 1 222 9,4% 140 140
ZACHODNIOPOMORSKIE 558 4,3% 64 80
RAZEM 14964411 100,0% 1500 1795

Wskaźnik odpowiedzi (response rate) wyniósł 62%, tj. średnio częściej niż co druga osoba wylosowana do badania godziła się na udział. Wykonawca tej części badania (Firma BST) dysponuje szeroką bazą zakładów pracy określonych wg branż i lokalizacji, inicjując w ten sposób (poprzez miejsce pracy) kontakt z respondentami z odpowiednich podgrup badanych.

Wyniki

Wśród uczestników obserwowano nieznaczną przewagę mężczyzn (53,5%) względem kobiet (46,5%). Osoby w wieku od 30 do 39 roku życia stanowiły 38,4% badanych. Nieco mniejsze odsetkowo grupy stanowili respondenci w wieku od 40 do 49 roku życia (30,2%) oraz w wieku od 50 do 59 roku życia (27,1%).

Ponad 70% badanych (70,5%) określiło swoją sytuację ekonomiczną jako dobrą bądź bardzo dobrą. Co czwarty badany (26,69%) stwierdził, że sytuacja ta jest średnia – występują problemy finansowe, jednak posiadane środki finansowe wystarczają na pokrycie bieżących potrzeb. Jedynie 2,79% badanych określiło swoją sytuację finansową jako złą; respondenci ci odpowiedzieli, że borykają się z dużymi trudnościami finansowymi, a posiadane środki finansowe nie wystarczają na pokrycie podstawowych potrzeb (pożywienie, opłaty itp.).

Blisko 90% badanych (88,9%) zaprzeczyło, że kiedykolwiek w przeszłości mieli zdiagnozowaną depresję. 15,1% badanych leczyło się w przeszłości na zaburzenia depresyjne, a 4,1% respondentów potwierdziło, że przyjmuje leki przeciwdepresyjne aktualnie.

Blisko 40% badanych podało, że z przyczyn zdrowotnych opuścili w minionym roku nie więcej niż 9 dni pracy. 26,57% osób przebywało na zwolnieniu od 10 do 20 dni, zaś 1/10 próby (9,81%) przebywała na zwolnieniu od 20 do 60 dni. Na bardzo długim zwolnieniu (60-365 dni) przebywało 1,89% badanych, zaś 1/4 respondentów (24,35%) nie miała ani jednego dnia zwolnienia lekarskiego.

Częstość występowania objawów depresji wynosiła 32,1%, w tym 2,7% stanowiły osoby deklarujące ciężkie lub umiarkowanie ciężkie objawy depresji, 7,5% umiarkowane objawy depresji, a największa grupa, bo 21,8% manifestowała objawy łagodnej depresji.

Piśmiennictwo:

  1. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, text revision. 4th ed. American Psychiatric Association, Washington 2000.
  2. Bergman YS, Segel-Karpas D. Future time perspective, loneliness, and depressive symptoms among middle-aged adults: A mediation model. J Affect Disord. 2018;241:173-175. doi: 10.1016/j.jad.2018.08.019.
  3. Escobar-Viera CG, Whitfield DL, Wessel CB, Shensa A, Sidani JE, Brown AL, Chandler CJ, Hoffman BL, Marshal MP, Primack BA. For Better or for Worse? A Systematic Review of the Evidence on Social Media Use and Depression Among Lesbian, Gay, and Bisexual Minorities. JMIR Ment Health. 2018;5(3):e10496. doi: 10.2196/10496.
  4. Konopko M, Jarosz W, Bieńkowski P, Sienkiewicz-Jarosz H. Work-related factors and depressive symptoms in firefighters – preliminary data. W: Fire and Environmental Safety Engineering 2018 (FESE 2018), Lviv, Ukraine, November 7-8, 2018 / eds. W. Rogula-Kozłowska, A. Walczak and A. Polańczyk. Seria: MATEC Web of Conferences, 2261-236X ;
  5. Konopko M, Antosik-Wójcińska A, Święcicki Ł, Wojnar M, Bieńkowski P, Sienkiewicz-Jarosz H. Depression and depressive symptoms as risk factors of labour deactivation and early or disability retirement in economically active adults in different age groups. Post. Psychiatr. Neurol. 2018;27:59-63.
  6. Sienkiewicz-Jarosz H, Milewska D, Bochyńska A, Chełmniak A, Dworek N, Kasprzyk K, Gałecka K, Szczepańska-Szerej A, Chwojnicki K, Żyluk B, Słowik A, Ryglewicz D. Predictors of depressive symptoms in patients with stroke – a three-month follow-up. Neurol Neurochir Pol. 2010, 44(1) :13-20.

PARTNERZY